Herdenkingsconcert Bernard Haitink
Onder de aanwezigen waren Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Beatrix en de weduwe van Bernard Haitink met familie en vrienden van de maestro. Ook burgemeester van Amsterdam Femke Halsema, minister van OCW Robbert Dijkgraaf en commissaris van de Koning in de provincie Noord-Holland Arthur van Dijk woonden het concert bij.
Directievoorzitter Dominik Winterling heette het publiek welkom en na afloop van A Cortege for Bernard Haitink van de Britse componist Mark-Anthony Turnage nam Jörgen van Rijen, solotrombonist en voorzitter van de artistieke commissie het woord namens de musici. Met zijn toespraak, hieronder uitgeschreven, gaf hij uitdrukking aan de bijzondere betekenis die Bernard Haitink heeft gehad voor het Concertgebouworkest.
‘Beste Patricia, geachte leden en vrienden van de familie Haitink, Koninklijke Hoogheid, excellenties en geacht publiek,
Dankbaar maak ik van de gelegenheid gebruik om namens de musici te mogen spreken over de bijzondere relatie die wij hadden met onze geliefde eredirigent Bernard Haitink.
Natuurlijk waren we diep bedroefd toen we in oktober het bericht ontvingen van het overlijden van maestro Haitink. Tegelijkertijd koesteren we de vele mooie en onvergetelijke momenten die we samen met hem beleefden. Meer dan 65 jaar geleden dirigeerde hij dit orkest voor het eerst en sindsdien gaven we samen meer dan 1500 concerten. Over de hele wereld, maar natuurlijk vooral op dit podium in Het Concertgebouw.
Ik heb met veel collega’s gesproken over wat Haitink zo bijzonder maakte. Behalve zijn bescheidenheid, zijn menselijkheid, zijn smaak voor muziek en zijn oprechtheid ten opzichte van muziek, kwamen er steeds drie woorden boven: klank, vertrouwen en magie.
Bernard Haitink was een van de weinige dirigenten met een eigen klank, een eigen geluid. Natuurlijk proberen wij als orkest altijd mooi te klinken. Maar wanneer hij ons dirigeerde, klonk het ronder, voller en dieper. Het is moeilijk onder woorden te brengen hoe hij dat deed. Het was zijn persoonlijkheid, zijn dirigeertechniek, het waren zijn gebaren en zijn gezichtsuitdrukkingen. Maar, het was denk ik ook het mysterie van een werkelijk groot dirigent.
Hij gaf ons musici altijd het gevoel dat hij ons vertrouwde. Hij was er om je te helpen, niet om zich met je te bemoeien. Ik herinner me de eerste keer dat ik met hem speelde. Voorafgaand aan de repetitie oefende ik nog even een kleine, lastige trombonesolo die ik moest spelen. Bernard Haitink kwam de trap af, stopte bij de trombones en zei: ‘Jij bent nieuw in het orkest, goed je te zien.’ En daarna: ‘Ik weet dat die passage moeilijk is, dus maak je geen zorgen: tijdens het concert zal ik niet naar je kijken en niet reageren – wat er ook gebeurt.’ Dat stelde me gerust, ik hoefde alleen maar mijn best te doen. Zo was hij, voor iedereen. Hij had groot vertrouwen in het 'zelfreinigend mechanisme’ van een orkest; hij praatte niet veel, hij gaf uitdrukking aan de muziek en gaf de musici de gelegenheid hun weg te vinden in zijn verhaal.
Zeven jaar na zijn afscheid als chef-dirigent kwam Haitink voor het eerst terug bij het orkest. De orkestleden verheugden zich, maar waren ook gespannen. Die eerste repetitie kwam hij het podium op, hij bleef staan tussen de musici en zei: “Als jullie net zo nerveus zijn als ik, gaan we een mooie week tegemoet.” Dat laat zien hoe hij een sfeer creëerde waarin hij een van ons was, alsof hij wilde zeggen: we zitten allemaal in hetzelfde schuitje, laten we er maar het beste van maken.
Dit allemaal; de klank, het vertrouwen dat hij ons gaf, en hoe hij met het orkest communiceerde, vormden de bouwstenen voor het allerbelangrijkste: hij creëerde onvergetelijke, magische momenten. Mahler, Haitinks geliefde componist zei ooit: “Het belangrijkste van de muziek staat niet in de noten.” Ik denk dat Haitink dat als geen ander begreep: zijn diepe muzikaliteit, zijn frasering en het opbouwen van lange lijnen waren uniek.
Het heeft me steeds weer verwonderd hoe hij het voor elkaar kreeg altijd binnen de magische bubbel te blijven die hij creëerde. Met een symfonie begon hij vanaf de eerste maat aan een reis. Wanneer er kleine ongelukjes gebeurde – wanneer iets niet helemaal samen was, of niet helemaal stemde – dan stapte hij niet uit de magie om te corrigeren en pas daarna weer verder te gaan: nee, hij nam alles mee – heel flexibel, in de lijn van zijn verhaal. Na een paar maten zaten we dan weer op het juiste spoor alsof er niks gebeurd was.
Een voormalig burgemeester van New York zei ooit: “De impact die New York op je heeft als je er een tijdje woont, is dat je sneller gaat praten, lopen en denken.” Op een vergelijkbare manier zou ik zeggen: de impact die Haitink heeft op een orkest, is dat je na het werken met hem streeft naar een warmere, vollere en diepere klank en manier van muziek maken. Omdat wij het geluk hebben gehad Haitink zo veel mee te maken, is zijn klank en manier van muziek maken diep geïnjecteerd in het DNA van het Concertgebouworkest.
Bernard Haitink is een van de paar musici die de geschiedenis van het Concertgebouworkest vormgegeven hebben. Wij zijn hem daar heel dankbaar voor. We zullen hem missen. Maar zoals ik zei, hij zit in ons DNA en zal daarin voor altijd bij ons blijven.’
AVROTROS zendt de registratie van deze emotioneel beladen avond uit op dinsdag 15 februari om 23.30 uur en op zaterdag 19 februari om 9.30 uur.